Nisyan’a Giden Yol ya da Nisyan, “Ölüme Giden Yol”

Nisyan’a giden yol

Sıcak. Vıcık vıcık. Ter. Ayakta körüğün hemen ardında 70’teyim. Eski. “Bugün fuar boş olur. Hangi kitapları alsam? Venedik’te Ölüm, Ölümle Baş Başa. Nisyan, Bozkırkurdu belki.” Hava yok. “Ayağını çek be adam. Arkada yer var mı?” Kafamı çeviriyorum. Mucize. Hemen arkamızda 70. Boş ve yeni. Az sayıdaki uyanık ile beraber inip arkadakine biniyoruz. Güneş vurmasın, otobüsün sağ tarafındayım. Amca teyzenin ulaşamayacağı bir köşe. “Bugün şanslı günüm. Hangilerini alsam?” Arkada, sağda solda dedikodu. Dinlemek istemiyorum. Aklımda başka şeyler var. Kaçırdıklarıma seviniyorum. Yol uzun.

Montrö. Korna sesleri, fren, uğultu, insanlar. Demir kapının ardı cennet. Fuar. Birbirine uzanan koca ağaçların gölgesinde uzanan yol. Kuş sesleri. Ferahlık. Dinleniyorum. Dilime dolandı bir şarkı. Yarım yamalak. “Hello darkness my old friend, nay nay nay nay naaay, the sound oof silenceeee” Fuar sandığım gibi. Yeterince boş. Kitapevleri kitaplar insanlar az. Yine bir fuar alıklaşması. “Ne alacaktım? Dinci yayınlar çoğalmış bu sene de.” Unuttum. Liste arka cepte. “Kartta yüz lira var mı ki?” Birkaç kitap aldım.

Can yayınları önündeyim. Bakınıyorum. Venedik’te Ölüm elimde. Almaya geldim. İstemsiz arkasına göz gezdirmeye başlıyorum, sanki orada o an görmüşüm de merak etmişim. Yarıda kestim. Tezgâhtan şunu şunu bir de şunu alıyorum deyip ayrılmak istemiyorum. Aslında öyle yapacağım. Başka kitaplara bakınıyorum. O adam geldi.

-          Hoş geldiniz ben yardımcı olayım.

-          Ölümle Baş Başa’yı göremedim ama.

-          Mm, Ölümle Baş Başa. Şurda olması lazım. Evet buyrun.

-          Sağ olun.

Yine aynı inceleme teranesi. Evet, arkası hala aynı. “Lan doğrudan söylesene”

-          Nisyan’ı alacaktım bir de.   

-          Nisyan? Murat Gülsoy’un yeni kitabı. (Şaşırma)

-          Evet onu. (Şaşırmaya şaşırma)

-          Yalnııız o biraz farklı bir kitap, Murat Gülsoy’un başka kitaplarını okumuş muydun (muydunuz değil muydun)? Mm Baba, Oğul ve Kutsal Roman vardı.  T. Nisyan’ı uzatır mısın? Murat Gülsoy. (küçümseme başlangıcı, ses tonu ve hitap şekli değişir)

-          Yok, okumadım. (adam yüzüme bakıyor açıklama yapmam lazım - utanma başlangıcı kızarıyorum. Neden?)

-          Yanii daha önce bakmıştım merak ettim.

-           Güzel kitaplar seçmişsin aslında Ölümle Baş Başa, Venedik’te Ölüm güzel de. Neyse tabi ben yönlendirme yapmış gibi olmak istemem. Edebi olarak biraz zor diye söyledim, okuyan arkadaşlar zor diyor.

 “Nası yani sen okumadın mı? Hıyara bak. Alacam .mına koyım.” Öfke.  (samimileştik, artık benim için de “sen”sin, ayrıca küfürleşiyoruz da, onun da “sığıra bak anlamıycak kesin” dediğine eminim.) Kitabın arkasına da bakmıyorum bu kez. (Oradan ayrıldıktan sonra bakıyorum, “alışılmadık bir Gülsoy kitabı bu” yazıyor. “Demek farklı bir kitap, vay anasını” diye çekiştiriyorum yine.)

-          Ben bu üçünü alayım. (Kararlı, kaba)

-          Tabi. Ben yardımcı olmak için. Fuar bitene dek buradayız bekleriz yine.

“Gelecem gelecem, iki güne okuyup gelmez miyim ben?”

-          Peki, sağ olun.

(Okuyamadım. Sonra sinirim de geçti. Neden bu kadar büyüttüm ki? Tamam, biraz burnu havadaydı ama sanki herkes her şey normal de bir o vardı.) 

Ödeme işlemleri. Ve kitaplar. Mutluyum.

Üç hafta sonra nihayet okuma sırası geldi. Ve Nisyan.

Nisyan, “ölüme giden yol”

Hayatta her anın, her yaşayışın öncesi, sırası ve sonrası, duygularla ifade edilebilir. Hisler aktarılabilir. Peki ya ölüm? Murat Gülsoy Nisyan’da sınıra kadar gitmeyi deniyor. Bulanıklaşan zihinden arda kalan kelimelerle ölüm yolunu betimliyor. Bu yolda hayalle gerçek birbirine karışıyor. Başlarda kendinde olduğunda geçmiş özlemi duyuyor ve bu durumdan kurtulma isteği taşıyor.

“Gemi gidiyor. Kendini kaba dalgaların tatlı iniş-çıkışlarına uydurarak ilerliyor. Dışarısı karanlık. Kadın uyuyor. Birinin uyanık kalması gerekli. Pencereden bakıyorum, ışıklı lekeler hızla belirip kayboluyor. Duvarlara tutunarak dolaşıyorum bilmediğim odalar arasında. Bu kadar büyük bir gemide neden başka kimse yok? Dümeni bulursam her şey yoluna girecek. Bir zamanlar bu kamaralardan şen kahkahaların yükseldiğine dair bir inanç var içimde. Küçük bir çocuğun yuvarlana topu, üç tekerlekli bir bisiklet, çıngırak sesleri, ahşabın üzerinde zarifçe gezinen çıplak ayaklar. Yolcular bir limanda inmiş olmalılar. Unutuldum. Kaybolmak istemiyorum bu karanlık denizde.”

Zaman ilerliyor. Kendinde olamıyor, yansımalarla yaşıyor artık; nesnelerden, düşüncelerden, anılardan yansımalarla. İçini kemirenleri hissediyor, günbegün eriyor. Kelimelere tutunmaya çalışıyor. Kelimeler dağınık. Ölüm yaklaşıyor.

“Tahtalar çıtırdıyor. Adsız böcekler yiyor gövdeyi. Maddenin içinde boşluk çoğalıyor. Tekne ağır ağır ilerliyor. Ölüler ırmağından geçiyoruz. Rüzgâr çıplak tenimi ürpertiyor. Boşluk geriliyor koridorlarımda. Kupkuru bir soluk çıkıyor içimden. Vişneçürüğü berjerde oturana bakamıyorum. Geldin mi? Orada mısın? Soğuk. Nefesim donduruyor kalbimi. Çok yavaş gidiyoruz. Kollarımdan tutuyorlar. Siz de nereden çıktınız. Bırakın. Beni almaya geldi ismi ve yüzü olmayan. Gittiğimiz yerde tamamlanacağız.”

Ölüme giden yol edebi bir hazine. Kitabın arkasında çok güzel yazıyor; “edebiyatta ölüme giden yolu, ölüm anını ve ölümün kendisini düşünen karakterler ölümsüzlüğün ta kendisidir.” İmgeler birbirine geçiyor, her nesne başka bir çağrışımla başka bir yere götürüyor. Ama yazmak zor. Kelimelere dökmek. Bazen belli belirsiz kelimeler çıkıyor hisleri anlatan. Son çırpınışlar geliyor.

“Böcekler hızla yatağımın altına kaçıveriyorlar. Bağırıyorum. Ayaklarımı yere vuruyorum. Kapının içinden kadın fırlayıp geliyor. Yumrukları sırtıma iniyor. Yeter artık sus sus sus. Yatakta büzülüyorum. Ama böcek var yatağın altında korkuyorum. Hışırdayarak geziyor kınkanatlılar kabuklular yumuşakçalar kafadanbacaklılar yabancılar adsızlar cinsiyetsizler. Çalışıyorlar. Kemikli bir kuşku yerleştiriyor aklıma. Bedenimi ufak parçalara ayıracaklar. Bir şehir kuruyorlar karanlıkta.”

Daha çok alıntılardım da burada keseceğim. Ben bu “farklı kitap”ı beğendim açıkçası. Adama inat da değil. Zaten sinirim de geçti. Ayrıca küfrümü de geri aldım. (Bu sözünü geri alma olayını çok severim. Tabi çocuğuz. Şimdi de geçer mi ki? Biri lafı yemiştir. “Geri al la sözünü. Geri al bak fena olacak.” “Tamam la tamam aldım.” O an rahatlar. Geri sardılar. Söz möz yok.) Seneye yine gel, geliniz. Söz diğerlerini de okumuş olacağım.

İşte öyle, Nisyan daha önce Murat Gülsoy kitabı okumamışsanız da güzel bir kitap. Benden önermesi.   

    

İki karakter: C. (Aylak Adam) ve Zebercet (Anayurt Oteli) - Yusuf Atılgan

İki ayrı karakter. Biri sıradanlığa katlanamayan sürekli arayışta bir adam; adı bile yok, “C.”, diğeri ise “gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın” gelene kadar kendi tekdüzeliğinde hayatını geçirmiş; Zebercet. İkisi de yalnız. İkisi de zor. Boşluktalar. Farklı yollardan ikisi de “onu” bulmak istiyor; biri umutsuzca beklerken diğeri köşe bucak, aklına estiği gibi arıyor.

C. farklının peşinde. İnsanların hayatla kurdukları basit ve tatminkâr ilişkiyi anlayamıyor. “Renksiz, sıkıcı.” Alışamıyor bu yaşantıya; öylece yaşayıp gidemiyor.

“Şimdi kim bilir kaç evde, kim bilir kaç kadının ‘Aman ayol, bu ne kötü şans böyle’ sözüne karşılık kim bilir kaç erkek ‘Üzülmeyin; kumarda kaybeden aşkta kazanır’ diyordur. Kim bilir kaç erkek de acele edip bu sözü ondan önce söyleyemediler diye onu kıskanıyordur. Biliyorum sizi. Küçük sürtünmelerle yetinirsiniz. Büyüklerinden korkarsınız. Akşamları elinizde paketlerle dönersiniz. Sizi bekleyenler vardır. Rahatsınız. Hem ne kolay rahatlıyorsunuz. İçinizde boşluklar yok. Neden ben de sizin gibi olamıyorum? Bir ben miyim düşünen? Bir ben miyim yalnız?”

 “‘İş avutur’ derdi babası. O böyle avuntu istemiyordu. Bir örnek yazılar yazmak, bir örnek dersler vermek, bir örnek çekiç sallamaktı onların iş dedikleri. Kornasını ötekilerden başka öttüren bir şoför, çekicini başka ahenkle sallayan bir demirci bile ikinci gün kendi kendini tekrarlıyordu. Yaşamanın amacı alışkanlıktı, rahatlıktı. Çoğunluk çabadan, yenilikten korkuyordu. Ne kolaydı onlara uymak! Gündüzleri bir okulda dersler verir, geceleri sessiz, güzel kadınlarla yatardı istese. Çabasız. Ama biliyordu: Yetinemeyecekti. Başka şeyler gerekti.”  

Böyle düşündüğü için mi aylaktı yoksa hayatın akışında olmayıp aylak olduğu için mi bunları düşüne biliyordu? Hayat çok sıkıcıydı, kendine küçük eğlencelikler bulurdu; gözlemlediği sıkıcı trafik polisinin yerinde olsaydı, bir gün tramvaylarla arabaları birbirine karıştırır sonra da bir güzel gülerdi. Sonra kimsenin görmediği dilencilere takılışları; “Doğrusu böyle tatlı şakalar olmasa insan bu dünyada nasıl yaşardı?”. Birkaç kere gittiği restoranda “her zamankinden mi efendim” sorusuyla karşılaşırsa bir daha gitmezdi. Müşteri olamazdı C.

Hep arayıştaydı; onu arıyordu. “Kadınlar da böyleydi. Dünyada gereğinden çok kadın vardı ama yalnız bir teki yoktu”. İnsanlar neden hep beklenen şekilde davranırdı; aradığı öyle olamazdı. Güler’in peşine B. ile el sıkışıp ayrılmalarını beklerken onu şaşırtıp öpüşerek ayrıldıkları için takılmıştı. B.’nin peşinden değil de Güler’den yana gitmesi tesadüftü. Ayşe’nin “o” olabileceğini düşünüyordu. Ama Ayşe de değildi. Onu öperken o an ikisi arasındaki bu özel anı hissetmeyip perdenin kapalı olup olmadığını nasıl düşünebiliyordu? Bu toplum korkusu da neydi? Herkes gibi sıradanlığa razı olacaktı o da. Evlenmek yuva kurmak isteyecekti. Aynıydı işte. Bunu hissettiği an ondan da kaçma isteği duyuyor. “Sokakta el ele yürüyorlardı. Onun elini avcunda götürmenin eski yürek çarpıntısı nerdeydi? Deminki sinemanın perdesi ardındaki evlerde yaşayanların sinema gürültüsüne, Naciye ablanın çocuk şamatasına alıştıkları gibi yoksa iki insan da birbirlerine alışıyor muydu? Gitgide, yakınlıkları yalnız kolkola yürümelerinde, aynı yatakta yatmalarında kalmış karı-kocalara mı benzeyeceklerdi? Dayanamazdı buna.”. C. kimse ile birlikte uyumazdı. İnsanın uykusundaki salmışlığının iki insan arasındaki büyüyü kaçıracağını düşünürdü. Bu bakımdan “Nasıl Yapmalı?”daki Vera Pavlona, Kirsanov (umarım yanlış hatırlamıyorumdur isimleri) ilişkisine benzetmedim değil. “İki kişilik toplum”daki insan ilişkileri üzerine düşünceleri oldukça ilgi çekici C.’nin.

C. karakteri fazlaca geçmişin izlerini taşıyor. Babasından nefret ediyor ve onun dediklerinin tersine yöneliyor tüm hayatı. İş adamı ol diyor babası, o aylak olmayı seçiyor. Hayatı boyunca bıyık bırakmıyor. Ve onda iz bırakan önemli iki şey “bacak” ve “kulak”. Kadınların bacaklarına bakamıyor, ne zaman bakacak olsa kulağı kaşınıyor. Babasını teyzesi Zeynep’in bacaklarında gördüğünde dayanamayıp üzerine atlıyor, babası da kulağını koparıyor. Burada anladığım kadarıyla önemli nokta C.’nin teyzesi Zeynep’leyken hissettikleri. Hayatı boyunca bu duyguları arıyor aslında, arzuladığı kadınlarda Zeynep’ten bir şeyler arıyor. Örneğin Ayşe’nin kucağına yatması, böyle bir duyguyu yeniden yaşayabilir miyim diye biraz ona benzettiği bir kadını parayla tutması. C. Zeynep yerine koyabileceği birini arıyor aslında hayatı boyunca. Bir de yine anlayabildiğim kadarıyla C.’nin Ayşe’nin bacaklarında bu fobiyi atlatabilmesinin sebebi de onun bacaklarını Zeynep’inkine benzetmesi ve o an kendini babasının yerinde düşünmesi. C.’ye dair son olarak ben de yaptığı iki çağrışımla bitiriyorum; birincisi Into the Wild filmindeki Aleksander Sürperberduş tiplemesine benzetişim. Ailenin karakterler üzerinde etkisi ve bunun sonucunda başına buyruk yaşayan, kendince “onu” arayan, iki karakter. Biri için “o” Alaska’ya dönüşüyor, diğeri için ise var olup olmadığı bile tam anlaşılamayan bir kadına. Ve sonuçta ikisi de istediklerine ulaşamıyor. Bir diğer çağrışım ise bir şarkı; Genç Osman’nın son albümündeki “Hepsi Aynı” şarkısı ile C.’yi kapatıyorum:

Benim duyduğum hep aynı sözler

Dönüp dolaşan dudaklarda

Farklı olsa da gördüğüm yüzler

Değişmedi hiç kelimeler

Bildiğim hep aynı dertler

Aynı ya da benzer nefretler

Sevindiren hep aynı sözler

Umutla söylenmiş teselliler

Nereden bakarsan bak, Hepsi Aynı

Bir ben miyim şimdi, herkesten ayrı

İstediğin her yerden bak, ben miyim farklı

Ben miyim farklı

Benim bildiğim hep aynı, söylerim

Bunlar neden, bu kavgalar kimin için

Değişemem ben, artık vazgeçemem

Aynı olsak, kendimi neyleyim

Senin derdin, ben sen gibi değilim

Denedin, yine de sevmedin

Hiçbiri yeni değil, hep aynı dertler

Dönüp dolaşan dudaklarda

Sonra dur, dur biraz

Küçük farklar var bizi ayıran

Küçük farklar özel yapan   

“Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın” gelmeden önce:

Her zamanki gibi saat altıya gelirken uyandığı bir salı sabahı, yüzünü yıkayıp giyindikten sonra on iki yıldır ilk kez ortalıkçı kadını uyandırmadı Zebercet. “Gecikmeli Ankara treniyle gelen kadın” hiç gelmemiş olsaydı belki de uyandırırdı. O kadın üç gece kalıp gidene kadar hayatı hep aynıydı. Otelden dışarı yalnızca bazı rutin işlerini halletmek için çıkardı. Berberine hep aynı periyotla giderdi. Yaşadığı yerin dışına bir tek askerde çıkmıştı. Ara sıra aklına gelen anılardan büyük bölümü yine bu askerde geçirdiği döneme dairdi.

Zebercet’te değişim başlıyor; önce umut:

Kadının yeniden geleceğini düşünüyor. O zamana kadar kesmediği bıyıklarını kesmeye, sonra da kendine yeni elbise almaya gidiyor. Her zaman gittiği berbere gitmiyor bu kez -C’nin de nefret ettiği gibi müşterisi olduğu bir yerle bıyığına dair muhabbet etmek zorunda kalacağını hissettiği için- başka bir berbere gidiyor. O kadının kaldığı odayı artık kimseye vermiyor, odada hiçbir şeyin yerini değiştirmiyor. Bir yandan Emekli Subay’la içten içe rekabete giriyor, onun da o kadın için orada kaldığını düşünüyor. İlk pes eden –Zebercet’e göre- Emekli Subay oluyor ve otelden ayrılıyor. Bir zaman sonra Zebercet’in de ümitleri tükeniyor.

Umutlar bitince:

Artık eski tatmin etmiyor Zebercet’i, ne cinsel arzularını giderdiği ortalıkçı kadın kesiyor ne de tüm o rutin işler. Zebercet dağılmaya başlıyor. Bir gece aniden gelen müşterileri geri çeviriyor “otel dolu”. Sonra kimseyi almamaya başlıyor, ortalıkçı kadın ve kendisi kalıyor artık otelde. Ardından sadece kendisi. Bir gece cinsel arzularının giderdiği bir zaman ortalıkçı kadın “Zeynep”i öldürüyor Zebercet. Tam olarak neden yaptı bilemiyoruz; onunla tatmin olmama ile onu tatmin edememe ve “kaybetme” duyguları yaptırmış olabilir Zebercet’e. Bir an yapmak istiyor ve yapıyor, öylece kafasına estiği gibi, Aylak Adam gibi. Bu andan sonra hayat tamamen bulanıklaşıyor Zebercet için. Meyhanede içiyor, yan masada duyduğu bir horoz dövüşüne gidiyor. Orada tanıştığı oğlan çocuğuna yakınlaşmaya çalışıyor. Hayat anlamsızlaşıyor, hep büyük bir dikkatle doldurduğu kayıt defterleri, ayrıntılardaki özen, hepsi kayboluyor. Zebercet sürükleniyor ve sonunda kendisini asarak intihar ediyor.

Zebercet hayattan beklentisini kaybediyor,  içindeki boşluğu dolduramıyor. O Aylak Adam gibi değil, kimliğinin içinde bulunduğu kalıbı aşamaz. Kadının ardından geçmişte yaşadığı hayatının tekdüzeliği ve sınırlı yaşam alanı yetmiyor artık. C.’nin kalıbı yok, onu bir kalıba sokamıyor kimse. Arıyor, boşlukta hissediyor kendini ama kendini hiçbir zaman çaresiz hissetmiyor. Aramanın kendisi çevreleyen sınırları siliyor onun için. Zebercet alışkanlıklarla, aynılıklarla yoğrulmuş. Zebercet artık sorgulayamaz, artık değişemez, değişirse bunu kaldıramaz. Ve Zebercet kaldıramıyor.

İnsan peş peşe iki romanı okuyunca fantastik hikâyelerle birbirine bağlayıveresi de gelmiyor değil. C.’yi Anayurt Oteli’nde düşündüm bir an. Bence Zebercet’e kafayı takardı, o çünkü diğerlerine benzemiyor. Onunla konuşurdu tam çözemediği için deli olup iyice ona yaklaşırdı. Belki de onu bu bunalımdan kurtarırdı bilemiyorum. Deli delinin dilinden… Ya da son dönem gitseydi de Zebercet onu içeri almasaydı.

-         Otel dolu.

-          Ne kadar istiyorsun söyle?

-          Otel dolu dedik.  

Zebercet için hayat flulaşmış parayı mı görecek. C. parayı görüp de çözülmeyen bir karakterle karşılaşmanın hayretinde yapışırdı Zebercet’in yakasına, o otele girene kadar peşini bırakmazdı Zebercet’in. Sonra eğlenceye gel. Ne keyifli olurdu değil mi?

Son olarak Yusuf Atılgan’a dair de bir şeyler yazıp bitiriyorum değerlendirmemi. Öncelikle bu mükemmel eserleri bu kadar geç okumuş olmanın üzüntüsünü yaşadım bittiklerinde. Kesinlikle okuduğuma memnun olduğum müthiş eserler Aylak Adam da Anayurt Oteli de. Yusuf Atılgan’ın dili, romanların kurgusu, küçük ayrıntılardaki incelikler, hepsi, hepsi çok iyiydi.  İki pasajla noktalıyorum değerlendirmemi:

“Karşıki evin yapraklar arasından görünen pencerelerinden birine bakmak istedikçe göz kapakları düşü düşüveriyordu. Sağ elinde bir kaşıntı duydu. Bakınca, elin üstündeki ufacık yara kabuğunun kıyısında bir sinek gördü. Dış kapıdan onunla birlikte girmiş olacaktı. Arka ayaklarıyla kanatlarını kaşıyordu. Elini sallayıp kovdu.”

“Patlayan bir tabanca sesiyle birlik fon müziği durdu. Perdeyi saran sessizlikte neredeyse gözlerini açacaktı. Yönetmenin gene ne haltlar karıştırdığını merak ediyordu. Açmadı. Işıklar yanıncaya dek, demişti. Bu kararı ancak Ayşe’nin omzunda bir kıpırtıyla ona söyleyeceği bir söz bozabilirdi. Gözlerini açmanın dayanılmaz isteğiyle bu sözü bekledi. Ona değen kendi kolunda en ufak bir yer değişikliğinin bile olmamasına çalışıyordu. Önemli olan bunun öteden gelmesiydi.”